Κοσμοπολίτικος Ελληνισμός

           Μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα ο πληθυσμός που ζούσε στον μητροπολιτικό ελλαδικό χώρο διέτρεχε ολάκερη την Μεσόγειο, την νοτιοανατολική Ευρώπη μέχρι και τη Μέση Ανατολή χωρίς να χρειάζεται να γνωρίζει γλώσσα άλλη εξόν από τη δική του. Κι αυτό γιατί χιλιάδες χρόνια, από την εποχή του Ομήρου ακόμα, ο ελληνικός - στη διαχρονία του - πολιτισμός, υπήρξε κυρίαρχος τρόπος του βίου σ’ ολόκληρο τον μέχρι τότε γνωστό κόσμο.

         Μια πρόταση σκέψης και αντίληψης του υπαρκτού και του επέκεινα, ικανή να πληρώσει (εδώ με την έννοια του γεμίζω) κάθε ανάγκη που γεννούσαν οι ανθρώπινες κοινωνίες. Ένας τρόπος ζωής που γοήτευε ερωτικά, ξάφνιαζε ευχάριστα, έθετε ερωτήματα, απαντούσε στα κεφαλαιώδη, εκβίαζε τη σκέψη να γίνει κριτική. Απ’ όλα αυτά, ξέμειναν σήμερα μοναχά πολλές αράδες σε βιβλία και φωτογραφίες μιας άλλης εποχής να θυμίζουν πως κάποτε αυτός εδώ ο τόπος γέννησε την έκπληξη που η ιστορία ονόμασε αρχικά Ελληνική και αργότερα Ρωμαίικη. Δυστυχώς, πέρασαν ανεπιστρεπτί τα χρόνια που Έλληνας ή Ρωμιός σήμαινε και «κοσμοπολίτης».

         Ο Έλληνας κι αργότερα ο Ρωμιός δεν υπήρξε ποτέ «ιδεολόγος» κι αυτό γιατί ο πολιτισμός του απάντησε σε όλα τα κεφαλαιώδη ερωτήματα σχετικά με την πολιτική πολύ πριν η ιδεολογία προσφέρει ναρκισσιστικά καταφύγια εγωκεντρικών βεβαιοτήτων. Πολιτισμός κυρίαρχος αλλά όχι εθνικιστής, κοινωνικός αλλά όχι αριστερός. Ελληνικός σκέτο. Αναπόφευκτα στις μέρες μας από πολιτείες των αρίστων εκπέσαμε στις πολιτείες των ολιγίστων.

         Ο Έλληνας κι αργότερα ο Ρωμιός δεν υπηρέτησε μανικά ποτέ αλλότρια μουσική, αλλά με τη δική του – με το θαύμα των ήχων που ο ίδιος δημιούργησε - υπηρέτησε την ανάγκη του ανθρώπου να προσευχηθεί, να γιορτάσει, να χαρεί, να κλάψει, να θυμηθεί ή να πενθήσει. Την αρχαιότερη και μοναδική μέχρι τα χρόνια του μεσαίωνα γραπτή μουσική στον κόσμο (αρχαία ελληνική, κατόπιν βυζαντινή, ρεμπέτικη και λαϊκή στις μέρες μας) την εξοβελίσαμε για χάριν του ευτελούς θορύβου που εν πολλοίς βιάζει τα αυτιά μας.

         Ο Έλληνας κι αργότερα ο Ρωμιός δεν ακολούθησε ποτέ τις προτάσεις της δυτικής ζωγραφικής μα προσέφερε ο ίδιος τις εικαστικές λύσεις στην αρχαιότητα αλλά και στη λεγόμενη βυζαντινή περίοδο μέσα από τη γλυπτική και τα χρώματα, ήδη από την εποχή που συμβατικά λέμε πως άρχισε η ιστορία.

         Στο γεωγραφικό του άπλωμα ο Έλληνας κι αργότερα ο Ρωμιός προσέλαβε αλλά και προσέφερε, πήρε κι έδωσε, ζυμώθηκε με τους άλλους πολιτισμούς χωρίς κόμπλεξ κατωτερότητας, χωρίς μιμητισμούς, χωρίς διακρίσεις, χωρίς περιορισμούς και αγκυλώσεις. Ας θυμηθούμε την Αλεξάνδρεια απο την αρχαιότητα μέχρι τα χρόνια του Καβάφη, την Κωνσταντινούπολη μέχρι τα γεγονότα του ’55 και του ’63, τη Σμύρνη μέχρι το ‘22, την Οδησσό μέχρι την γενοκτονία. Είκοσι, ίσως και παραπάνω, «εισβολές» πληθυσμών γνώρισαν τα δόθε ή εκείθε του Αιγαίου χώματα μέχρι τις μέρες μας, μα πάντοτε η πολιτιστική του πρόταση παρέμενε κυρίαρχη. Η ρύση του Οράτιου πως «η κατακτημένη Ελλάδα κατέκτησε τον απολίτιστο νικητή» έμελε να αποδειχθεί διαχρονική. Τις μέρες μας δεν είχε προβλέψει δυστυχώς…

         Στα χρόνια τα δικά μας, ο ευρωπαϊκός επαρχιωτισμός που διακρίνει τους νεοέλληνες μας οδηγεί στην παρακμή και στη συρρίκνωση που αναμφισβήτητα θα γνωρίσει καθένας που δεν έχει τίποτα να πει και να προσφέρει στο ιστορικό γίγνεσθαι. Πετάξαμε από πάνω μας κάθε τι που προσέδιδε την αύρα της πολιτιστικής μας υπεροχής, για να ενδυθούμε το ένδυμα του μιμητισμού και της ξενομανίας. Καταντήσαμε cult νεοέλληνες και folklore φουστανελάδες της ανύπαρκτης στα χρόνια μας ελληνικής, ρωμαίικης ψυχής. Και κάθε μέρα που περνάει κατεβαίνουμε όλο και πιο χαμηλά στην άβυσσο του παγκοσμιοποιημένου και χρηματιστηριακού πολιτισμού του τίποτα. Κι ο επιθανάτιος ρόγχος γίνεται ολοένα και πιο αδύναμος…

         Θα κλείσω με μια φράση του Γιάννη Τσαρούχη που κάποτε με στιγμάτισε και μου ‘δειξε τον ανήφορο που πρέπει ν’ ανεβώ: «Χρειάστηκε να ζήσω πέντε χρόνια στο Παρίσι, για να καταλάβω ότι το να γίνω Κοσμοπολίτης προϋποθέτει να είμαι Έλληνας»

Ευάγγελος Θεοδώρου

δημοσιευμένο άρθρο στο  apela.gr, 7.3.2013