Συνομωσίες: Είναι μέρος της ιστορίας της ανθρωπότητας;

     Συνωμοσία: 1. συνεννοήσεις και ενέργειες που χαρακτηρίζονται από μυστικότητα και στοχεύουν στην τέλεση παράνομων πράξεων, 2. κάθε είδους ενέργεια που στρέφεται εναντίων ενός, λίγων ή πολλών ατόμων και συντελείται σε συνθήκες μυστικότητας. (Λεξικόν της νέας Ελληνικής γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτης, 2005)

    Υπήρξαν άραγε γνωστές ή άγνωστες συνωμοσίες σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό στην ιστορία της ανθρωπότητας; Για τις άγνωστες, τις χωρίς αποδείξεις, μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν. Όσες κι αν είναι αυτές, κρίνονται ως απολύτως επιτυχείς, εφόσον κατάφεραν να μείνουν στην αφάνεια. Όσο για τις γνωστές, είναι αδύνατον να καταμετρηθούν σε απόλυτους αριθμούς. Κι αυτό, γιατί εκτός από τις πολιτικές/στρατιωτικές συνωμοσίες που έλαβαν χώρα ανά τον κόσμο στο διάβα της ιστορίας και μας είναι γνωστές από τις πηγές, υπήρξαν και χιλιάδες άλλες που εξυφάνθηκαν (και συνεχίζουν να εξυφαίνονται) στο πλαίσια μιας οικογένειας, σε μικρές κοινωνικές ομάδες, σε επιχειρηματικούς και οικονομικούς κύκλους ή συνέβησαν σε περιορισμένους γεωγραφικά τόπους και δεν έγιναν ποτέ γνωστές στο ευρύ κοινό. Μια απλή έρευνα – ακόμα και στο διαδίκτυο – αρκεί για να καταγράψει κανείς αρκετές εκατοντάδες συνωμοσιών, άλλες εκ των οποίων είχαν επιτυχή έκβαση για τους συνωμότες και άλλες όχι. Ας δούμε μερικές από αυτές.

         Πραξικόπημα στην Αρχαία Αθήνα: Το 411 π.Χ., μετά την συντριβή ενός μεγάλου εκστρατευτικού σώματος των Αθηναίων στη Σικελία (413 π.Χ.), Αθηναίοι αριστοκράτες (μεταξύ των οποίων ίσως και ο Θουκυδίδης σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς) συνωμοτούν με σκοπό την κατάλυση του (προβληματικού εκείνα τα χρόνια) δημοκρατικού πολιτεύματος και την εγκαθίδρυση ολιγαρχίας. Το πραξικόπημα στέφθηκε με επιτυχία, με την εγκατάσταση ολιγαρχικού πολιτεύματος τετρακοσίων αριστοκρατών. (Επομένως, κάθε πραξικόπημα προϋποθέτει την συνωμοσία λίγων ή περισσότερων προσώπων που θα εκτελέσουν το εγχείρημα).

      Δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα: Το 44 π.Χ, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Ιούλιος Καίσαρας δολοφονείται με 23 μαχαιριές, κατά τη διάρκεια συνάντησης της Γερουσίας στο Θέατρο της Πομπηίας στη Ρώμη. Φαινομενικά, η δολοφονία πραγματοποιήθηκε ως αντίδραση για την υπερβολική συγκέντρωση εξουσιών από τον Ιούλιο Καίσαρα. Οι τουλάχιστον εξήντα Γερουσιαστές συνωμότες (Liberatores), που απώτερο σκοπό είχαν την κατάληψη της εξουσίας, παρουσίασαν την πράξη τους ως τυραννοκτονία. Παρότι η συνωμοσία εναντίον του Ιούλιου Καίσαρα είχε επιτυχή έκβαση, οι συνωμότες δεν κατάφεραν να επιτύχουν τον τελικό στόχο τους.

          Συνωμοσίες στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία: Είναι πράγματι δεκάδες οι περιπτώσεις κατά τη διάρκεια της λεγόμενης βυζαντινής περιόδου, όπου η ιστορία κατέγραψε ως συνωμοσίες, τις δράσεις που εξυφαίνονταν την κατάληψη ή επέκταση της εξουσίας. «Με βάση τη νομοθεσία και την κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία, ο αυτοκράτορας είχε το δικαίωμα να τιμωρήσει όσους απειλούσαν την εξουσία του, ενώ αν κυβερνούσε ως τύραννος μπορούσε να ανατραπεί. Ουσιαστικά, η τελευταία αντίληψη νομιμοποιούσε όχι μόνο το δικαίωμα των πολιτών να αντιδρούν απέναντι στην ασύνετη διοίκηση, αλλά και στις σφετεριστικές δραστηριότητες… Οι αλλαγές στην πολιτική ζωή, ύστερα από την εκδήλωση ή την εξουδετέρωση συνωμοσίας υπήρξαν σημαντικές. Τα μέλη της συνωμοσίας, όταν κατόρθωναν να απομακρύνουν τον ηγεμόνα από την εξουσία, φρόντιζαν να ανεβάσουν στον θρόνο εκείνον που ίδιοι είχαν επιλέξει. Οι αυτοκράτορες, μόλις ανακάλυπταν την ύπαρξη συνωμοσίας, επιχειρούσαν να εξουδετερώσουν τους αντιπάλους τους, τιμωρώντας τους δημόσια. Τα στοιχεία που υπάρχουν στις πηγές δείχνουν ότι οι συνωμοσίες κατείχαν ξεχωριστή θέση στην πολιτική ζωή του Βυζαντίου » (Συνωμοσίες στο Βυζάντιο: τα αίτια και οι συνέπειες [610-867], Ελένη Ρώτα Τριανταφύλλου, 2018). Ενδεικτικά μόνο να αναφέρουμε α) την δολοφονία του Νικηφόρου Φωκά (969 μ.Χ) μέσα στο ίδιο του το δωμάτιο, αποτέλεσμα συνωμοσίας όπου επικεφαλής ήταν η ίδια η σύζυγός του, β) την περίπτωση του ευνούχου Σταυράκιου που βοήθησε την αυτοκράτειρα Ειρήνη την Αθηναία να ανατρέψει και να σκοτώσει το ίδιο της το παιδί, τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΣΤ’ (797 μ.Χ.), γ) τον Λέοντα Ε’ τον Αρμένιο, που δολοφονήθηκε παραμονή Χριστουγέννων του 820 μ.Χ. μέσα στο παρεκκλήσι όπου προσευχόταν, όταν οι συνωμότες εισέβαλαν μεταμφιεσμένοι σε μοναχούς.

         Η συνωμοσία των Pazzi: Το 1478, μέλη της οικογένειας Pazzi, μαζί με τους παπικούς τραπεζίτες Salviati που υποστηρίζονταν από τον Πάπα Sixtus IV, συνωμοτούν εναντίων της οικογένειας Medici με σκοπό την εκτόπισή τους από την θέση των ηγεμόνων της Φλωρεντίας. Στις 26 Απριλίου 1478, οι συνωμότες σκοτώνουν ένα μέλος των Medici και τραυματίζουν ένα άλλο. Η συνωμοσία τελικά απέτυχε και οι Pazzi εκδιώχθηκαν από την Φλωρεντία.

            Η δολοφονία του Αβραάμ Λίνκολν:  Στις 14 Απριλίου 1865, ο 16^ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, δολοφονείται από τον ηθοποιό John Wilkes Booth. Η εκτέλεση του Προέδρου ήταν αποτέλεσμα συνωμοσίας πέντε τουλάχιστον προσώπων, που στόχο είχε την δολοφονία τριών εκ των σημαντικότερων αξιωματούχων της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών με σκοπό την αναγέννηση της Συμμαχίας (Confederate). Η συνωμοσία απέτυχε, καθώς εκτός του Προέδρου, οι υπόλοιποι αξιωματούχοι επέζησαν. Από τους συνωμότες, ο Booth σκοτώθηκε μετά από ανθρωποκυνηγητό δώδεκα ημερών, ενώ οι υπόλοιποι τέσσερις καταδικάστηκαν σε θάνατο και απαγχονίστηκαν λίγο αργότερα.

     Η συνωμοσία της αυτοκινητοβιομηχανίας: Στις αρχές του 20 αιώνα, το αυτοκίνητο παρέμενε αποκλειστικό προνόμιο λίγων πάμπλουτων Αμερικανών. Οι σιδηρόδρομοι στις Η.Π.Α. καταλάμβαναν πάνω από το 90% της επιβατικής κίνησης, σε μια χώρα γεμάτη τρένα και ηλεκτροδοτούμενα τρόλεϊ. Τα έσοδα για το κράτος ήταν τεράστια, με αποτέλεσμα να μην ασχολείται η κυβέρνηση με τη συντήρηση του δικτύου την οποία και είχε παραχωρήσει σε μικρές ιδιωτικές εταιρίες. Μερικές αυτοκινητοβιομηχανίες μεταξύ των οποίων και η General Motors, εξαγόρασαν τις εταιρίες συντήρησης και δημιούργησαν εκατοντάδες άλλες (πολλές εκ των οποίων εικονικές), μετατρέποντας παράλληλα τα ηλεκτροδοτούμενα τρόλεϊ σε βενζινοκίνητα. Το 1947, η κυβέρνηση καταδίκασε δέκα από τις μεγαλύτερες εταιρίες των ΗΠΑ για συνωμοσία και σχηματισμό παράνομου μονοπωλίου, ενώ στη General Motors επιβλήθηκε πρόστιμο 5.000 δολαρίων. Η συνωμοσία αποκαλύφθηκε και το αυτοκίνητο έγινε το βασικό μέσο μετακίνησης για ολόκληρη την ανθρωπότητα.

            Η δολοφονία του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι: Στις 22 Νοεμβρίου 1963, ο 35^ος Πρόεδρος των Η.Π.Α. δολοφονείται στο Ντάλας του Τέξας. Η πράξη αυτή, παραμένει ακόμα και σήμερα ανεξιχνίαστη καθώς, αν και η δολοφονία χρεώθηκε στον Λη Χάρβεϊ Όσβαλντ, τελικά δεν έπεισε κανέναν συμπεριλαμβανομένων της αμερικανικής δικαιοσύνης και της αμερικάνικής κυβέρνησης. Η συνωμοσία μέχρι και σήμερα δεν έχει αποκαλυφθεί.

      Σε όλες τις παραπάνω συνωμοσίες (με εξαίρεση την ανεξιχνίαστη μέχρι τώρα δολοφονία Κένεντι), σκοπός ήταν η ανατροπή της εξουσίας (κρατικής ή οικονομικής) προς όφελος των συνωμοτών. Σήμερα, η συνωμοσία εξακολουθεί να έχει τον ίδιο σκοπό. Την κατάληψη, ανακατάληψη, επέκταση και εμβάθυνση της εξουσίας, υπό συνθήκες μάλιστα παγκοσμιοποίησης, άσχετα αν αντί της λέξης «συνωμοσία» χρησιμοποιείται (για ευνόητους λόγους) σε κάποιες περιπτώσεις η λέξη «γεωπολιτική». «Between 1947 and 1989, the United States tried to change other nations' governments 72 times. During the Cold War, 26 of the United States' covert operations successfully brought a U.S.-backed government to power; the remaining 40 failed» (Lindsey A. O'Rourke. The Washington Post, December 23, 2016).

Η κατάληψη της εξουσίας - ακόμα και εκείνης της αδιαφανούς ή αόρατης εξουσίας (συνήθως οικονομικών συμφερόντων), ο πλατύτερος και αποτελεσματικότερος έλεγχος φυσικών ή νομικών προσώπων, η προς ίδιον όφελος χειραγώγηση μεγάλων ομάδων, είναι δεδομένο πως συμβαίνει. Ακόμα και όπου δεν υπάρχουν ή δεν μπορούν να υπάρξουν αποδείξεις, θα ήταν αφελές να πιστέψει κανείς πως ξαφνικά οι συνωμοσίες εξέλειπαν από την ανθρωπότητα επειδή ο κόσμος μας έχει γίνει τυπικά δημοκρατικότερος ή πιο διαφανής. Η οικονομική δύναμη έχει διαχωριστεί προ πολλού από την κυβερνητική και αποτελεί γενική παραδοχή πως η εξουσία έχει περάσει στα χέρια των οικονομικά ισχυρών, θέτοντας υπό σοβαρή αμφισβήτηση την ίδια την δημοκρατία.

Η σύγχρονη νομική επιστήμη χρησιμοποιεί επίσης των όρο «συνωμοσία» για ποινικές, αστικές και οικονομικές υποθέσεις. Στο αμερικανικό δίκαιο για παράδειγμα, βρίσκουμε τον παρακάτω ορισμό για μια από τις οικονομικές συνωμοσίες: Ιn a "hub-and-spoke conspiracy", a central mastermind, or "hub," controls numerous "spokes," or secondary co-conspirators. These co-conspirators participate in independent transactions with the individual or group of individuals at the "hub" that collectively further a single, illegal enterprise (United States v. Newton, 326 F.3d 253, 255 n.2 (1st Cir. 2003). Ειδικά στον χώρο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, οι συνωμοσίες, που βαδίζουν παράλληλα με τη βιομηχανική κατασκοπεία και την χρηματιστηριακή χειραγώγηση, καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη την απόδειξη και επομένως την εξιχνίασή τους. 

Στον 21^ο αιώνα, όπου η διάδοση της πληροφορίας είναι ταχύτατη και το ενδιαφέρον των ανθρώπων για πιθανές ή απίθανες ιστορίες που συμβαίνουν πίσω από κλειστές πόρτες και ομιχλώδη τοπία παραμένει ζωντανό, είναι επόμενο οι ποικίλες θεωρίες συνωμοσίας να βομβαρδίζουν καθημερινά το πληροφοριακό περιβάλλον. Αόρατες δυνάμεις άξαφνα συμπράττουν με ορατές, σαυροπρόσωποι ηγέτες καθοδηγούνται από εξωγήινα όντα, σε μυστικές λέσχες ανθρωποθυσίες ολοκληρώνουν τα σχέδια για εξόντωση του ανθρώπινου πληθυσμού. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι αναπαράγουν ευφάνταστα σενάρια, που καθημερινώς διανθίζονται με «αποδεικτικά στοιχεία», καθιστώντας σε πολλές περιπτώσεις χρονοβόρα και πολυσύνθετη διαδικασία την αποδόμησή τους από την επιστήμη και τους ορθολογικά σκεπτόμενους ανθρώπους.

Στις ημέρες μας, ένα πρωτοφανές για την ιστορία της ανθρωπότητας γεγονός, λαμβάνει χώρα. Ο κορονοϊός Sars–Cov-2 ή Covid19, αλλάζει, πιθανώς για πάντα, τον κόσμο όπως το ξέρουμε. Είναι ή δεν είναι πανδημία; Είναι εργαστηριακό κατασκεύασμα ή αποτέλεσμα φυσικής διαδικασίας; Πόσο θανατηφόρος είναι στ’ αλήθεια; Ο παγκόσμιος πανικός και η κοινωνική αποστασιοποίηση βασίζονται σε πραγματικά δεδομένα και ανάγκες; Τα επιμέρους μέτρα των κατά τόπους εξουσιών, δικαιολογούν την αντιμετώπιση του κινδύνου; Δρουν οι κυβερνήσεις αδιαπραγμάτευτα προς όφελος των πολιτών; Οι ατομικές, δημοκρατικές και θρησκευτικές ελευθερίες αναστέλλονται (πολλές εξ αυτών για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας) δικαιολογημένα; Ο πόλεμος που μαίνεται μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων του πλανήτη, υποδηλώνει κάτι; Τα Μ.Μ.Ε. εργάζονται για την πραγματική ενημέρωση των πολιτών; Ποιος ορίζει την καθημερινότητα και το μέλλον μας; Οι γιατροί; Η εξέλιξη της νόσου; Οι πολιτικοί; Ποιοί και πόσο ωφελούνται από τις κατακλυσμιαίες αλλαγές; Σε αυτό το σημείο, ας θυμηθούμε την εύστοχη ρήση της Margaret Mitchell: «αυτό που δεν καταλαβαίνουν οι άνθρωποι, είναι πως μπορείς να βγάλεις εξίσου πολλά λεφτά από την καταστροφή ενός πολιτισμού, όσα και από το χτίσιμό του».

Στη μάχη της απόδειξης της μιας ή της άλλη εκδοχής, κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζουν τα λεγόμενα fake news, η προσπάθεια δηλαδή να αποδειχθούν ψευδή τα αποδεικτικά στοιχεία που κομίζουν η εξουσία ή κυνηγοί συνωμοσιών αντίστοιχα. Σε αυτή τη μάχη και οι δύο πλευρές έχουν να επιδείξουν επιτυχίες.

Οι κυβερνήσεις και οι διάφοροι φορείς εξουσίας, κατατάσσουν κάθε άλλο αφήγημα πέραν της επίσημης εκδοχής, ως κακή θεωρία συνωμοσίας και μάλιστα αναπόδεικτης. Μια τέτοια διαδεδομένη θεωρία συνωμοσίας, από την αρχή σχεδόν της εξάπλωσης της νόσου, είναι πως όλο αυτό που συμβαίνει, έχει έμμεσο ή απώτερο στόχο το «τσιπάρισμα» του παγκόσμιου πληθυσμού, με σκοπό τον μαζικό και απόλυτο έλεγχο των ανθρώπων (σύμφωνα με μια από τις πολλές εκδοχές της θεωρίας). Ακραίο; Μια απάντηση, θα μπορούσε πιθανώς να δώσει ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου που πρότεινε σε πρόσφατη συνέντευξη τύπου το εξής: «Μίλησα με επικεφαλής της τεχνολογίας, προκειμένου να βρούμε μέτρα, στα οποία το Ισραήλ είναι καλό, όπως οι αισθητήρες. Για παράδειγμα, κάθε άτομο, κάθε παιδί -το θέλω πρώτα σε παιδιά- να έχει έναν αισθητήρα που θα χτυπά συναγερμό κάθε φορά που πλησιάζεις πολύ κοντά, όπως αυτοί στα αυτοκίνητα...».

Η εμπιστοσύνη μας στην ιατρική κοινότητα που χειρίζεται την έρευνα για την αντιμετώπιση και την θεραπεία της νόσου οφείλει να είναι ισχυρή. Απόλυτη και άκριτη εμπιστοσύνη; Σαφώς όχι! Γιατί όχι; Για όλα τα παραπάνω! Μα ποιος θα κρίνει την ιατρική επιστήμη; Δυστυχώς ή ευτυχώς, ο χρόνος. Όπως ο χρόνος έκρινε την αποτελεσματικότητα του τεστ του διάσημου Έλληνα γιατρού Παπανικολάου, αλλά και τις ιατρικές μελέτες που «αποδείκνυαν» την υγιή χρήση του τσιγάρου στα μέσα του 20^ου αιώνα. Εμπιστοσύνη στις κατά τόπους εξουσίες; Ο Αϊνστάιν διατύπωσε τη γνώμη πως «ο χωρίς σκέψη σεβασμός προς την εξουσία, είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της αλήθειας». Άλλωστε, ο ίδιος ο Χριστός μας υπενθυμίζει διαρκώς: «οἴδατε ὅτι οἱ ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν» (Ματθ. κεφ. 20, στ. 25)

Στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν ακόμα πόλεμο. Της φύσης που επαναστατεί δικαιολογημένα εναντίον του ανθρώπου; Της μιας οικονομικής δύναμης εναντίον της άλλης; Ή μήπως η πανδημία του κορονοϊού είναι μια ακόμα συνωμοσία; Πλέον, είναι πολύ δύσκολο να αποδειχθεί. Τη μόνη σαφή απάντηση μπορεί να την δώσει ο χρόνος και, δυστυχώς ή ευτυχώς, οι σημερινές συνωμοσίες θα αποκαλυφθούν πιθανότατα στους ανθρώπους του μέλλοντος. Ο τεχνολογικός κόσμος που ζούμε μπορεί να κατασκευάσει στοιχεία· τα οικονομικά συμφέροντα μπορούν να χειραγωγήσουν τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας· τα Μ.Μ.Ε. μπορούν να συγκαλύψουν την αλήθεια φωτίζοντας γεγονότα και ειδήσεις πολύ μακριά από το κυρίως θέατρο των εξελίξεων, επιβεβαιώνοντας περίτρανα το πείραμα «Τhe invisible gorilla» των Christopher Chabris και Daniel Simons. Τα παραδείγματα αναρίθμητα.

Στο μέλλον, στο πόσο μακρινό κανείς δεν ξέρει, η ανθρωπότητα θα είναι σε θέση να κρίνει αν τα γεγονότα του 2020 ήταν μια ακόμα συνωμοσία ή απλά ένα ακόμα γεγονός, μέσα στο τόσα άλλα, στο διάβα της ζωής. Η αλάνθαστα επαναλαμβανόμενη ιστορία, έχει να επιδείξει και τα δύο.

Ευάγγελος Θεοδώρου