Της ερήμου πολίτες

           Όρθρου βαθέως, η ώρα τέσσερις το πρωί, ο π. Μιχαήλ έβαλε «Eυλογητός» για την καθημερινή ακολουθία στον πανάρχαιο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, καθολικό της Ιεράς Μονής της Αγίας Αικατερίνης του Όρους Σινά. Στο βαθύ σκοτάδι του ναού μαυροφορεμένες φιγούρες προσκυνούν τα εικονίσματα, στέκονται στο αναλόγιο, χάνονται στο βάθος της εκκλησιάς, ζωντανεύουν τα στασίδια που τρίζουν κάθε που τα ακουμπούν ανθρώπων χέρια.

         Στον απόκοσμο, ή μάλλον υπέρ-κοσμο τούτο τόπο, φωνασκείες και αργολογίες ψαλτικές δεν έχει. Πριν να σηκωθεί ο ήλιος πίσω από τα πανύψηλα γυμνά βουνά που περιβάλλουν το μοναστήρι, πρέπει ο εφημέριος να έχει πει «Δι’ ευχών», να πάρουν οι πατέρες τον καφέ τους, να πάνε στα διακονήματα. Οι προσκυνητές πολλοί, οι ανάγκες καθημερινού και υπεύθυνου μόχθου πολλές.

         Στα «Πασαπνοάρια» οι γηραιότεροι πατέρες άφησαν τη θέση τους στα αναλόγια στους νεότερους. «Τόπο στα νιάτα» όπως λέει και ξαναλέει ο π. Ευμένιος. «Παιδάκι μου, εμείς τα ψάλλαμε τόσες φορές. Μας βαρέθηκαν κι οι πέτρες. Σειρά σας τώρα».

         Μέχρι τα «κατηχούμενα» ψάλλαμε και στους δύο χορούς. Παρεκάλεσα τον προεξάρχον του δεξιού αναλογίου π. Σ. να ηχογραφήσουμε το χερουβικό. Δεν ήθελε αλλά συμφώνησε με έναν όρο: Όχι ονόματα. Έτρεξα να φέρω τον ψηφιακό εγγραφέα από το κελί μου. Μαζεύτηκαν αρκετοί στο δεξιό αναλόγιο. Ο π. I., ο π. Θ., ο π. Θ.. Τους έπεισα να ψάλλουν όλοι μαζί, κράτησα εγώ το ίσο.

         «Όπως υπό του κράτους σου πάντοτε φυλαττόμενοι…». Ημέρα Τετάρτη, ο ήχος Άγια, χερουβικό του συντοπίτη μου Πέτρου από τη λειτουργία του Πρωγάκη. Ο ρυθμός γοργός, το ψάλσιμο κατανυκτικό και ήρεμο, καλογερικό που λέμε. Λειτουργικά σύντομα, ‘Αξιον εστί του Φωκαέα. Κοινωνικό δε ψάλλαμε. Το τυπικό από τον 5^ο αιώνα μ. Χ. ορίζει της καθημερινές να λέγεται χύμα και μέχρι να βγει ο παπάς να κοινωνήσει να διαβάζεται η πρώτη ώρα.

         Λίγο αργότερα στο αρχονταρίκι συζητούσαμε με τον μουσικολογιώτατο π. Σ. για ψαλτικά. Μικρή συνέντευξη δηλαδή, προσπαθώντας να αφουγκραστώ την αύρα της ερήμου, την σχέση των ερημιτών καλογέρων με την τέχνη που σύμφωνα με τον Πλάτωνα «…Αρ’ οὖν τοῖς ποιηταῖς ἡμῖν μόνον ἐπιστατητέον καὶ προσαναγκαστέον τὴν τοῦ ἀγαθοῦ εἰκόνα ἤθους ἐμποιεῖν τοῖς ποιήμασιν» (Πλ Πολ 401b).

 

 

(Ο παρακάτω διάλογος ΔΕΝ είναι απομαγνητοφώνηση αλλά μεταφορά από μνήμης της συζήτησης σε γραπτό λόγο)

     

Ευ.   : Πάντοτε κλασσικά μαθήματα ψάλλετε πάτερ;

π.Σ. : Πάντα. Και όταν λέμε κλασσικό εννοούμε κυρίως μέχρι τις αρχές του 19^ου αιώνα, με κάποιες εξαιρέσεις φυσικά.

Ευ.   :  Και σήμερα που ήταν καθημερινή, Πέτρο;

π.Σ. :  Και τι άλλο να ψάλουμε; Η παράδοση είναι παράδοση.

Ευ. : Μερικοί λένε ότι ο Πέτρος και γενικά τα κλασσικά μαθήματα είναι κάπως απλά.

π.Σ. :  (Μειδίαμα) Απλά; Εγώ νομίζω πως είναι πολύ έντεχνα. Απλή είναι μονάχα η εξωτερική τους μορφή. Δυστυχώς συνηθίσαμε στα χρόνια μας τα τρίγοργα και τα τετράγοργα. Δηλαδή οι παλαιότεροι δεν ήξεραν να γράφουν έτσι; Ασφαλώς ήξεραν, επομένως το ερώτημα είναι γιατί έγραφαν με απλό τρόπο. Όσο για τον Πέτρο κατά την άποψη μου, είναι η μεγαλύτερη μουσική φυσιογνωμία όλων των εποχών!

Ευ.  :  Ξέρεις ότι είναι σχεδόν σύγχρονος με τον Μότσαρτ, ε;

π.Σ. : Μην με βάζεις σε πειρασμό! Το έργο του είναι πολλαπλάσιο, είναι τεράστιο σε όγκο και σημάδεψε καθοριστικά την Βυζαντινή μουσική μια για πάντα. Σκέψου πως, σύμφωνα με την παράδοση, συνέθεσε, εξήγησε και συνέταμε σχεδόν τα πάντα, μέχρι περίπου τα τριάντα του χρόνια. Καταλαβαίνεις για τι φαινόμενο μιλάμε; Είναι μια τεράστια μουσική ιδιοφυία. Αλλά μαζί μ’ αυτό –πρέπει να το πούμε–, τα μεγάλα λάθη γίνονται από τους πολύ μεγάλους.

Ευ.    : !!!!!!! Δηλαδή;

π.Σ. : Με την γενική επιβολή της αναλυτικότερης σημειογραφίας και την καθιέρωση της λεγομένης «νέας παπαδικής» έδωσε στον καθένα το δικαίωμα να μπορεί να παρέμβει, να εισαγάγει μακάμια και εξωτερικά στοιχεία, γενικώς να γράφει ό,τι θέλει. Γι’ αυτό φτάσαμε εδώ που φτάσαμε. Σίγουρα εξυπηρέτησε την ανάγκη της εποχής του, σίγουρα η επιτροπή του 1814 έκανε τη γραφή ακόμα πιο προσδιοριστική, σίγουρα δεν γινόταν αλλιώς. Εκείνος όμως άθελά του άνοιξε τον δρόμο για την έκπτωση της μελοποιίας. 

Ευ.  :  Ενδιαφέρον! Δεν το είχα σκεφτεί ποτέ αυτό! Τέλος πάντων. Ήθελα να σου πω πάτερ, πως χρόνια τώρα έχω την υποψία ότι η τέχνη, η κάθε είδους τέχνη, είναι υπόθεση απλή. Υποψιάζομαι πως πίσω από τα πολύ μεγάλα δημιουργήματα της παγκόσμιας κληρονομιάς κρύβεται κάτι πολύ απλό. Μια απλή μαθηματική πράξη: 1 + 1.

π.Σ.  :  Συμφωνώ διαφωνώντας! Η τέχνη είναι πολύ απλή στην εξωτερική της μορφή, στην επαφή της με τον άνθρωπο. Σαν το ηλιακό φως· απλό στο μάτι, αλλά και τι κρύβεται στο βάθος του; Είναι φορέας μιας ολόκληρης επιστήμης. Και τι λέω; της ίδιας της ζωής! Στα χρόνια μας δυστυχώς η τέχνη της βυζαντινής μουσικής περνάει μια κρίση. Οι σύγχρονοι συνθέτες πιάνουν κάτι, το υπεραναλύουν, το παραφορτώνουν, το διαλύουν. Αυτό δεν είναι τέχνη. Είναι σαν να βρίσκονται στη μέση ενός δάσους και να ασχολούνται μόνο με ένα μικρό λουλουδάκι. Έτσι όμως χάνουν το δάσος. Οι κλασσικοί συνθέτες, και ο Πέτρος εν προκειμένω, θα σε βάλουν στο δάσος, θα σου δείξουν όλα τα δέντρα, θα σε περάσουν από όλα τα μονοπάτια. Θα σου δείξουν και ένα μικρό λουλουδάκι, αλλά το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο δάσος. Στα χρώματα, τις μυρωδιές, στο αεράκι που φυσάει, στην ευτυχία που σου προσπορίζει, στην ζωή που σου μεταδίδει, στην δοξολογία…

Ευ.  :  Στα χρόνια μας η παράδοση σώζεται στον Πατριαρχικό ναό, σε μερικούς μεμονωμένους ναούς και στο Άγιον Όρος.

π.Σ. :  Στο Άγιον Όρος σώζεται μόνο η προφορική παράδοση κι αυτή όχι παντού. Βρίσκεις ακόμα όμως υπέροχο Καρεώτικο ύφος, κελλιώτες με καλογερική λιτότητα, συνοδείες πατέρων και μοναστήρια με παράδοση στην ψαλτική. Γενικώς όμως και το Άγιον Όρος περνάει μια κρίση, στην οποία όμως θα ανταπεξέλθει τελικώς, διότι διαθέτει αντισώματα. Όσον αφορά τα κείμενα, δύσκολα βρίσκεις παραδοσιακά μαθήματα. Ο Φιλανθίδης επί παραδείγματι έχει σχεδόν αντικαταστήσει τον Ιάκωβο; Αντικαθίσταται ο Ιάκωβος;

Ευ.  :  Πώς βλέπεις το μέλλον πάτερ;

π.Σ. :  Θα δείξει. Έχει πολύ δρόμο να τραβήξει ακόμα. Η Βυζαντινή αγιογραφία, που πέρασε μεγάλη κρίση για τρεις αιώνες, δείχνει τώρα να βρίσκει τα πατήματά της. Μετά τον Κόντογλου ο οποίος έκανε το μεγάλο βήμα, υπάρχει ένα ισχυρό ρεύμα επιστροφής στην παράδοση. Αλλά και σε μάς, τους μουσικούς, υπάρχει στην νέα γενιά μια αξιέπαινη τάση για επιστροφή στο αυθεντικό. Στην αγιογραφία τα πράγματα ήταν ξεκάθαρα, την διαφορά την αντιλαμβανόταν και ο κοινός πιστός. Στην μουσική δεν είναι εύκολο πάνοτε να ξεχωρίσει η ήρα από το σιτάρι.  Η γενική αίσθηση μεν είναι πως επικρατεί ένα μπάχαλο, αλλά αισιοδοξώ. Τεράστια δουλειά κάνει ο Ο.Φ.Ε.Λ.Π. με τον Πέτρο, τα πανεπιστήμια γενικώς με τα κλασσικά μαθήματα, ίσως και κάποιοι άλλοι μεμονωμένα. Αλλά έχει να τραβήξει ακόμα πολύ δρόμο, ίσως εμείς γεράσουμε και δεν δούμε συγκεκριμένα αποτελέσματα.

Ευ.  :  Μάλιστα… Λοιπόν, άντε ευλόγησον γιατί πέρασε η ώρα πρέπει να ανέβω στη βιβλιοθήκη

π.Σ.  : Ο Κύριος!

Ευάγγελος Θεοδώρου

δημοσιεύτηκε στο lampadariospetros όπου υπάρχει και το ηχητικό απόσπασμα, 18.9.2013